Saç ğartmak, saçına ak düşmek, saçı bitmedik, saçına başına bakmadan, saçının teli olmamak, saçının bir teline değişmemek, saçının teline kurban olmak, saçını süpürge etmek, saç saça baş başa dövüşmek, kel başa şimşir tarak, kelin merhemi olsa kendi başına sürer.
Güzelliğe katkılarıyla, varlığı ve yokluğuyla dilimize özel terimler, özdeyişler kazandıran ''saç'', derimizin en önemli kozmetik uzantılarından biridir. Dolayısıyla deri hastalıkları uzmanlarının önemli uğraş alanlarındandır. Yazımızı saç hakkındaki bazı gerçeklerden başlayarak, saç dökülmesiyle sürdüreceğiz;
Bir insanın başında ortalama 120.000 kadar saç teli vardır ve 100.000 - 150.000arasında değişir. Saç sayısı kızıllarda daha az, sarışınlarda daha fazladır. Bir bebeğin doğumda 1 santimetrekarede 1100 kıl kökü varken, 25 yaşındaki bir kişide bu sayı 600'e düşer.
Burada kıl kökü sayısı sabit kalsa bile, yani hiç dökülme olmasa da alan genişlediği için bu sayı yine de belli oranda azalacaktır. Saçların kesitleri hep aynı değildir. Gözle görünen şekline uygun üç ayrı tip saç kesiti vardır: Dümdüz saçlı olan mongoloid ırkta saç kesiti yuvarlak, beyaz ırkta dalgalı görünüme paralel olarak oval ve kıvırcık saçlı olan zencilerde de saç kesitleri bükümlüdür.
Saçların renkleri, içlerindeki renk maddelerinin oranına bağlıdır ve kişilere göre değişen hızla zaman içinde renk maddesinin kaybıyla birlikte beyazlaşır. Beyaz ırkın yarısında 50 yaşa gelmeden saçların yarısı beyazlaşır. Hep söylenen bir şey olmakla birlikte, saçlar aniden beyazlamaz. Fakat özellikle psikolojik nedenlerle aniden dökülebilir. Beyaz saçlar bilinmeyen bir nedenle bu dökülmeden etkilenmediği için geride kalan saçlar ani beyazlama izlenimi yaratır.
Saçlar çok güçlüdürler. Bir saç teli 100 gr. ağırlığı çekebilir. Buna gre 10 saç teli 1000 gr. = 1 kg. ağırlığı çekebilir. Sağlıklı bir insan ise başında bulunan ortalama 100.000 saç teli ile 10.000 kg. = 10 ton ağırlığı taşıyabilir, fakat biraz başının ağrıyacağı kesindir. Bu hesaba göre Rapunsel'in sevgilisi prensin, 150 kg. ağırlığında bile olsa Rapunsel'in saçlarına tutunarak kuleye tırmanması hiç de abartılı sayılmaz. (Böylece, nihayet sevdiğimiz bir masalın saçma ve abartı olmadığını da bilimsel kanıtlarıyla görmüş olduk.)
Bir saç telinin ömrü ortalama 3 - 4 yıldır; yani tam birbirimize alışırken, birbirimize doyamadan ayrılmak zorunda kalırız.
Bir saçın yaşamı boyunca üç evresi vardır:
-
Gelişme ve olgunluk aşaması (anagen faz): Üç yıl veya bazen daha fazla süren bu dönemde saç sürekli uzar, sağlıklı ve sağlamdır.
-
Duralama ve şaşkınlık aşaması (katagen faz): Aniden gelen, yaşlanmanın farkedildiği fakat, kabul edilemediği dönemdir. On gün kadar sürüp geldiği gibi hızla gider.
-
Zayıflama ve düşkünlük aşaması (telogen faz): Emeklilik ve dinlenme dönemidir; saçlar dökülmek için bahane ararlar.
-
Yıkama ve fırçalama sırasında döküldüğü görülüp, ürküntü yaratan saçlar, ömrünü tamamlamış saçlardır ve yerlerine yenileri çıkar. Bir günde 100 saç teline kadar dökülme normal kabul edilir. Dökülen bir saç telinin yerine yenisi 6 - 10 haftada çıkar. Her bir saç kökünden insan ömrü boyunca 20 kez yeni saç çıkabilir; gübre, sulama, budama ve nadasa bırakma istemez.
-
Sistemin çok iyi çalışması nedeniyle her bir saç telinin takvimi farklıdır ve bu nedenle özel bir hastalığa bağlı bir dökülme nedeni olmadığı sürece aralardan dökülen saçlar fark edilmez. Eğer hepsi aynı takvime uysalardı, belli dönemlerde kelleşmemiz, sonra saçlarımızın yeniden çıkması gerekecekti. Saçların büyüme hızı ergenliğe kadar erkeklerde, erişkinlerde ise kadınlarda daha fazladır.
-
15 - 30 yaşlar ise uzama hızının en fazla olduğu yaşlardır. Yeni saç ise eski saçtan hızlı uzar. Bir saç teli, günde yaklaşık olarak 0.3 mm, ayda 1 cm, yılda 12 cm uzar. Bellere kadar uzanan saçlar ise 80 - 90 cm kadardır ve ancak 7 yılda uzar.
-
Saçlar ıslatılınca boyları %30 kadar uzar, fakat kuruyunca yeniden eski boyuna döner. Görev yaptığı ve başta kaldığı sürece saçın uzamaması özel hastalıklar veya ilaç etkileri dışında çok zordur. Şampuanlar, saç kremleri (balsamlar), briyantinler, jöleler, spreyler ve benzeri kozmetik ürünler; saç kesme, sürtme, zedeleme hiç bir şekilde saçların uzamasını önleyemez ve saç dökülmesine neden olamazlar.
-
Buna karşılık kesme ve kazınma gibi işlemler de saçın uzama hızını artırmaz. Bir saç telinin ortalama ömrü 4 yıl kadar olduğuna göre bele kadar uzatabilenlerin çok özel şanslı kişiler olmaları gerekir. Bu doğrulara göre topuklara kadar uzanan saç da hayal ürünü olsa gerektir.
Bu durumda Rapunsel'in saçları en iyi ihtimalle 100 cm olsa, bir de iyice ıslatıp %30 uzatsa eder 133.5 cm. Saçların kuleden aşağı, prense kadar yetişmesi pek olası görünmüyor. Kule çok alçak mıdır acaba; yoksa kandırıldık mı? Bu masal da yalan herhalde, bir daha hiç masal dinlemeyeceğim.